België werd midden september 2021 veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) voor een schending van het recht op een eerlijk proces (artikel 6 EVRM) omdat de persoon in kwestie, kort samengevat, tijdens zijn ondervragingen in 2003 geen recht had gehad op bijstand van een advocaat. De persoon werd een schadevergoeding van 14.000 EUR toegekend. Sinds de invoering van artikel 47bis van het Wetboek van Strafvordering (naar aanleiding van het Salduz-arrest uitgesproken door het EHRM eind 2008) heeft eenieder recht op bijstand van een advocaat tijdens een ondervraging.
Confrontatie met politie of justitie kan voor een burger heel wat stress en onzekerheid met zich meebrengen. De verdachte bevindt zich in een bijzonder kwetsbare positie en de advocaat heeft in dergelijke scenario’s dan ook een cruciale rol. Het is vanuit dat oogpunt dat het Europees Hof er destijds voor gekozen heeft de aanwezigheid van een advocaat bij een ondervraging te verplichten als onderdeel van het recht op een eerlijk proces. De superioriteit van de ondervrager, die verregaande kennis heeft over het dossier en de regelgeving en die per definitie macht en gezag uitstraalt, kan door de aanwezigheid van de advocaat uitgebalanceerd worden. Wij verduidelijken graag wat de aanwezigheid van de advocaat onder meer concreet kan betekenen.
Vertrouwelijk overleg
Vooraleer een verdachte ertoe kan gehouden zijn een verklaring bij de politiediensten af te leggen heeft de verdachte recht op een vertrouwelijk overleg met een raadsman naar keuze. Indien de verdachte van zijn/haar vrijheid beroofd werd mag dit overleg maximum 30 minuten in beslag nemen.
Dit is een relatief korte tijd die wij steeds zo nuttig mogelijk trachten te besteden. Enerzijds proberen wij de verdachte gerust te stellen, een vertrouwensband op te bouwen en hem/haar zo goed mogelijk te informeren over zijn/haar rechten en de mogelijke verdere procedure. Anderzijds is het ook van belang dat wij van de verdachte zo veel mogelijk informatie vergaren over de situatie en wat er zich heeft afgespeeld zodat wij samen een strategie kunnen uitdenken om het verhoor zo soepel mogelijk te laten verlopen en om de toestand van vrijheidsberoving zo snel mogelijk ongedaan te laten maken.
Daarnaast vinden wij het ook belangrijk dat de verdachte zich gehoord voelt en ons, met ons beroepsgeheim indachtig, in vertrouwen neemt.
Verhoor
Volgens de wet heeft de bijstand van een advocaat tijdens een verhoor tot doel toezicht mogelijk te maken op:
- Het verbod op zelfincriminatie: men kan namelijk niet verplicht worden zichzelf te beschuldigen door belastende verklaringen tegen zichzelf af te leggen.
- Het zwijgrecht: men kan evenmin gedwongen worden te antwoorden op de vragen of een verklaring af te leggen. De verdachte heeft steeds het recht te kiezen om bepaalde vragen niet te beantwoorden zonder dat dit (in theorie) een negatief gevolg mag hebben.
- De wijze waarop de verdachte wordt behandeld en of er door de politiediensten geen ongeoorloofde druk/dwang wordt uitgeoefend.
- De wijze waarop de verklaring wordt geakteerd door de politiediensten.
Indien wij inbreuken op bovenstaande waarborgen vaststellen, kunnen wij tijdens het verhoor steeds tussenkomen en de politiediensten hierover aanspreken. Wij kunnen ook vragen of dit kan worden geakteerd in het proces-verbaal.
De wet bepaalt ook duidelijk wat de advocaat niet kan/mag doen: hij/zij mag niet in plaats van de verdachte antwoorden en hij/zij mag het verloop van het verhoor niet hinderen.
Wij proberen hieraan bijvoorbeeld tegemoet te komen – op momenten dat wij vaststellen dat de verdachte het moeilijk heeft – door te vragen aan de politiediensten om de gestelde vragen te herhalen of te verduidelijken, door eventueel om een drink- of plaspauze te verzoeken, …
Het is ons uiteindelijk doel ervoor te zorgen dat het verhaal van de verdachte correct en met de juiste nuances op papier komt te staan zoals het door de verdachte werd bedoeld (en niet zoals het door de politiediensten werd geïnterpreteerd).
Een eerste verhoor is vaak de basis voor een verder/diepgaander onderzoek. De impact ervan mag niet onderschat worden. Het is om die reden dat de wetgever de hierboven omschreven waarborgen heeft ingebouwd, die ook stipt moeten worden nageleefd.
De aanwezigheid van een advocaat tijdens een eerste verhoor kan de advocaat toelaten om kort op de bal te spelen en de andere zijde van de medaille te belichten (bv. via het laten voegen van documenten, laten verhoren van bepaalde personen, …) waardoor het dossier in een andere richting kan worden gestuurd en er geen tijd verloren gaat. Wij raden onze cliënten dan ook aan steeds een advocaat te raadplegen.
