De zorgvolmacht wint snel aan populariteit: in de eerste helft van 2025 werden al meer dan 66.000 zorgvolmachten geregistreerd. Binnenkort ondergaat dit instrument echter een ingrijpende hervorming. De wet van 8 november 2023, die weldra in werking treedt, maakt een onderscheid tussen familiale en professionele bewindvoerders. Enkel personen binnen deze wettelijk afgebakende categorieën kunnen voortaan als lasthebber optreden.
Voor wie al een zorgvolmacht heeft opgesteld, is waakzaamheid geboden. De nieuwe regels kunnen ertoe leiden dat de aangeduide persoon straks automatisch buiten spel staat.
In dit artikel leest u wat er verandert, welke gevolgen dit kan hebben en welke stappen nodig zijn om de geldigheid van uw zorgvolmacht te waarborgen.
Wat is een zorgvolmacht?
Sinds 2014 is de zorgvolmacht hét instrument waarmee u proactief iemand aanduidt om uw vermogen te beheren zodra u daar zelf niet meer toe in staat bent. Denk bijvoorbeeld aan situaties waarin een ziekte of ongeval uw wilsbekwaamheid aantast. Met een zorgvolmacht voorkomt u dat een vrederechter een bewindvoerder moet aanstellen.
Ter vergelijking: bewindvoering is een gerechtelijke beschermingsmaatregel waarbij de vrederechter iemand aanduidt om beslissingen te nemen over financiële, medische of persoonlijke zaken van een onbekwame persoon. Een zorgvolmacht biedt daarentegen de mogelijkheid om vooraf zelf een vertrouwenspersoon aan te wijzen, zonder inmenging van de rechtbank.
De inhoud van de volmacht is flexibel: van eenvoudige handelingen zoals bankverrichtingen tot belangrijke beslissingen zoals vastgoedtransacties of schenkingen.
Daarnaast kan u via een zorgvolmacht ook keuzes vastleggen over persoonlijke aangelegenheden, zoals de voorkeur van een rusthuis, de aanduiding van een behandelend arts of wie uw patiëntenrechten mag uitoefenen. Dat maakt dit instrument bijzonder veelzijdig.
De volmacht kan onderhands of notarieel worden opgesteld. Voor bepaalde handelingen (zoals vastgoedtransacties) is een notariële akte verplicht. Pas na registratie in het Centraal Register van Lastgevingsovereenkomsten (CRL) krijgt de zorgvolmacht uitwerking bij wilsonbekwaamheid.
Met een zorgvolmacht behoudt u zelf de controle over uw toekomst, zelfs wanneer u onbekwaam wordt.
Waarom deze hervorming?
De wetgever wil kwetsbare personen beter beschermen. Uit onderzoeken van de Hoge Raad voor de Justitie blijkt dat vrederechters in de praktijk vaak te snel een professionele bewindvoerder aanstellen, ondanks de wettelijke voorkeur voor een familiale bewindvoerder.
Om deze voorkeur afdwingbaar te maken en de bewindvoering te professionaliseren, werd een nieuwe structuur ingevoerd met:
- duidelijke definities van familiale en professionele bewindvoerders;
- erkenningsvoorwaarden voor professionele bewindvoerders;
- en een nationaal register van professionele bewindvoerders (NRPB).
Diezelfde regels gelden vanaf 1 september 2027 ook voor zorgvolmachten.
Wie mag nog optreden als lasthebber?
Familiale bewindvoerder
De wet voorziet een ruime lijst van personen die als ‘familiaal’ worden beschouwd. Denk bijvoorbeeld aan:
- echtgenoot of (wettelijk/feitelijk) samenwonende partner;
- ouders, kinderen, broers en zussen;
- personen die instaan voor de dagelijkse zorg;
- personen met een aantoonbare nauwe band;
- leden van een private stichting die uitsluitend in het belang van de beschermde persoon optreedt.
Ook een vriend of buur kan soms als familiaal gelden, maar dat vereist een concrete beoordeling van de relatie. Het begrip ‘nauwe band’ blijft vaag en zal per geval moeten worden beoordeeld door de notaris en, indien nodig, de rechter.
Professionele bewindvoerder
Voldoet de aangeduide persoon niet aan bovenstaande criteria? Dan kan hij of zij enkel optreden als professioneel bewindvoerder, mits:
- opname in het nationaal register (vanaf 1 juli 2026);
- het volgen van een erkende opleiding;
- naleving van een deontologische code;
- en het aantonen van onafhankelijkheid en bekwaamheid.
Die verplichte opleiding is breed opgevat en omvat onder meer juridische kennis, praktische vaardigheden voor dagelijks beheer, inzicht in medische problematieken, communicatietechnieken en deontologische regels. Zo wil de wetgever het beroep grondig professionaliseren.
De opname in het nationaal register is bovendien niet onbeperkt: om de twee jaar moet de erkenning worden vernieuwd. Daarbij moet de bewindvoerder aantonen dat hij voldoende permanente vorming heeft gevolgd en nog steeds aan alle voorwaarden voldoet.
Verder gelden bijkomende verplichtingen: de professionele bewindvoerder moet verklaren de deontologische code te respecteren, zijn onafhankelijkheid en onpartijdigheid garanderen én voldoende materiële en financiële draagkracht kunnen aantonen. In de praktijk zal het vaak om advocaten gaan, maar de categorie is niet tot hen beperkt.
Professionele bewindvoerders hebben recht op een wettelijk geplafonneerde vergoeding en staan onder periodieke controle.
Een externe adviseur zonder registratie kan dus niet langer optreden.
Wie met andere woorden voldoet aan de familiale criteria (bijvoorbeeld een advocaat die voor zijn grootmoeder optreedt), wordt niet als professioneel beschouwd. Het familiale karakter krijgt voorrang.
Verschillen tussen familiale en professionele bewindvoerders
Professionele bewindvoerders krijgen een duidelijk statuut: ze moeten erkend zijn, een opleiding volgen en werken onder toezicht. Ze zijn verplicht onafhankelijk te handelen en hebben recht op een vergoeding die wettelijk vastligt. Voor familiale bewindvoerders is dat anders. Hoewel zij vaak een even grote verantwoordelijkheid dragen, voorziet de wet geen standaardopleiding of vaste begeleiding. Alleen bij kleine nalatigheden kan men bijkomende vorming opleggen.
Gevolgen voor bestaande zorgvolmachten
Pas vanaf het ogenblik dat de lastgever bescherming nodig heeft omwille van zijn gezondheidstoestand, moet de lasthebber in een zorgvolmacht voldoen aan de voorwaarden van de nieuwe wet. Dat betekent dat hij pas dan ofwel een familiale bewindvoerder, ofwel een professionele bewindvoerder moet zijn. Is dat niet het geval, dan mag de lasthebber vanaf 1 september 2027 niet meer optreden en eindigt de zorgvolmacht automatisch.
Met andere woorden: ook bestaande volmachten lopen gevaar. Het tijdstip waarop de lasthebber moet optreden is doorslaggevend, niet het tijdstip van opmaak.
Belangrijk daarbij is dat een zorgvolmacht die meteen in werking treedt (een zogenaamde hybride volmacht), tijdelijk kan gebruikt worden zolang de lastgever nog wilsbekwaam is. Maar vanaf het ogenblik dat wilsonbekwaamheid intreedt, moet de lasthebber voldoen aan de nieuwe categorieën. Zoniet, wordt de volmacht onbruikbaar.
Deze regels gelden overigens ook voor opvolgende of ad hoc-lasthebbers, bijvoorbeeld wanneer iemand enkel wordt aangeduid om op te treden bij een belangenconflict. Ook zij moeten binnen de nieuwe wettelijke categorieën vallen.
Daarmee wordt de vrijheid om zelf een volledig eigen keuze van lasthebber te maken beperkter. In de praktijk zal sneller naar familieleden worden gekeken, ook al kan een externe vertrouwenspersoon soms beter aansluiten bij de noden van de lastgever.
Welke oplossingen zijn er?
- Aanpassen van uw zorgvolmacht: u kunt een persoon aanduiden die wél binnen de familiale definitie valt, of vanaf 2026 een erkend professioneel lasthebber opnemen.
- Vertrouwenspersoon of raadgever: u kunt een externe vertrouwenspersoon betrekken als raadgever. Hij of zij kan de lasthebber ondersteunen, zonder zelf juridisch handelingsbevoegd te zijn.
Wanneer treden de regels in werking?
Aanvankelijk was het de bedoeling dat de nieuwe regels al vanaf 1 september 2025 zouden gelden. Door politieke vertragingen en een gebrek aan middelen voor het nationaal register werd beslist de inwerkingtreding uit te stellen. Op 17 juli 2025 keurde het parlement dit formeel goed. De nieuwe datum is nu 1 september 2027.
Voor zowel nieuwe als reeds bestaande zorgvolmachten is 1 september 2027 dus de beslissende datum. Treedt de aangeduide lasthebber pas daarna in functie, dan moet hij of zij op dat moment voldoen aan de nieuwe wettelijke voorwaarden. Doet hij dat niet, dan eindigt de volmacht automatisch.
Aandachtspunten voor de praktijk
Het is aan de notaris of advocaat om te beoordelen of de aangeduide persoon als familiaal of professioneel kwalificeert. Bij twijfel is het raadzaam duidelijk te motiveren waarom een band als ‘nauw’ wordt beschouwd, zodat discussie achteraf vermeden wordt.
Voor notarissen komt daar nog een expliciete plicht bij: bij het verlijden van een zorgvolmacht of een andere akte waarin de lasthebber optreedt, moeten zij nagaan of de aangeduide persoon onder de nieuwe wettelijke categorieën valt.
Besluit
De wet van 8 november 2023 wijzigt het statuut van de lasthebber grondig: enkel erkende familiale of professionele bewindvoerders kunnen deze rol nog opnemen. Hierdoor dreigen bestaande zorgvolmachten in de toekomst hun geldigheid te verliezen.
Een tijdige controle van uw zorgvolmacht is daarom sterk aan te raden.
Wilt u zekerheid? VS Advocaten staat u bij in het opstellen, nakijken en aanpassen van uw zorgvolmacht, volledig op maat van uw noden