Dierenarts stapt met eigen onderzoek naar rechter: ‘Helft bevindingen in Vlaamse stikstofdossier zijn fout’

Een paar koeien die rustig op een felgroen, heuvelachtig grasveld liggen, een graanhalm die de wind zachtjes streelt en een familie schapen die vriendelijk in de camera kijkt. De beelden op de website van vzw Verenigde Veehouders lijken geplukt uit een campagne van natuurbeschermingsorganisaties. Maar de boodschap op de website kon niet meer verschillen: weg met het Vlaamse stikstofbeleid. En tijd voor een nieuwe vorm van verzet: “Landbouwers, tractordemonstraties, protest en geweld zijn zinloos!”, luidt de oproep. “Steun ons met het uitgespaarde bedrag aan brandstofverbruik!”

Samen met advocaat Walter Van Steenbrugge dreigt de vzw naar het Grondwettelijk Hof te stappen, omdat het Vlaamse stikstofplan discriminerend en disproportioneel zou zijn. Door het plan moeten zo’n veertig ‘rode’ landbouwbedrijven die veel stikstof uitstoten tegen 2025 sluiten. ‘Oranje’ bedrijven krijgen de kans vrijwillig te stoppen. Daarbovenop komen strengere uitstootdoelen voor de resterende ‘groene’ landbouwbedrijven.

Eigen onderzoek

De rechtszaak die de vzw voorbereidt, is gebaseerd op eigen onderzoek van dierenarts Peter De Swaef uit Aalst. Na een literatuurstudie en eigen metingen concludeert hij dat dat “minstens 50, en mogelijk zelfs 70 procent van de stikstofberekeningen fout of fictief zijn.” De wetenschappers die de berekeningen maken, beschuldigt hij aan de telefoon van “gesjoemel”. Hij voegt eraan toe dat het grote publiek de afgelopen jaren “gebrainwasht” is om deze cijfers als algemene kennis te aanvaarden.

De Swaef zegt onder meer dat het stikstofgas ammoniak niet in de nabijheid van landbouwbedrijven maar tot wel 250 kilometer verder weg neervalt, “omdat ammoniak lichter is dan lucht en dus in droge omstandigheden ver meedrijft met de wind”. De veearts meldt ook dat ammoniak bij regenval onmiddellijk neerslaat en “dus onmogelijk in een natuurgebied terecht kan komen”. Dat is volgens hem goed voor minstens 7,5 procent te veel uitstoot in de originele berekeningen. Ook kan het op basis van zijn eigen metingen niet dat de landbouw de grootste uitstoter is (95 procent).

‘Strohalmen’

Experts bij verschillende overheidsdiensten reageren zeer kritisch. Een van hen noemt het “nogal onwetenschappelijk” om aan te nemen dat “even rondlopen met een ammoniaksensor iets zou zeggen over onder- of overschatting van bepaalde uitstootbronnen”. Het Departement Omgeving laat weten dat het onderzoek naar het stikstofarrest van 19 april tot en met 17 juni openbaar was. “Elke burger, vereniging, bedrijf en bestuur kon toen opmerkingen, inzichten en bezwaren overmaken.” Er zou op basis daarvan geen fundamentele herziening nodig geweest zijn.

“Het lijkt erop dat deze landbouwers zich vastklampen aan enkele strohalmen”, zegt professor biodiversiteit en milieu Tobias Ceulemans (UAntwerpen). “Het klopt wel dat de berekeningen gebeuren op basis van modellen en dat daar altijd een foutenmarge op zit. En het klopt ook dat er in Vlaanderen maar acht meetpunten zijn. Meer meetpunten zouden preciezere gegevens betekenen. Maar om daaruit af te leiden dat de huidige berekeningen fout zijn en dat meer metingen ter plekke doen in het voordeel van landbouwbedrijven zou uitdraaien, is een ander paar mouwen. Er zijn studies die aangeven dat hun bijdrage wellicht nog wordt onderschat.”

De bewering dat het lichte ammoniakgas niet in de buurt neerslaat, noemt Ceulemans “pure quatsch”. “Het grootste deel daalt in een straal van 5 tot 10 kilometer rond de bron neer.” Dat ammoniak bij regen meteen ter plekke neerslaat, klopt dan weer wel, “maar dan is er al een flinke regenbui nodig. Dat is niet bepaald iets wat zich een groot deel van de tijd voordoet. De ammoniakuitstoot is permanent, regenbuien niet”.

Nederland

In Nederland zijn er gelijkaardige beweringen van veehouders, geregeld gesteund door academici werkzaam in de voedingsindustrie. Er kwam een adviescommissie die de meetmethodes van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu tegen het licht hield. Begin maart 2020 besloot die commissie dat de stikstofmetingen en -berekeningen van het RIVM wel degelijk deugen.

De Swaef blijft achter zijn woorden staan, maar kant zich niet tegen nieuw onderzoek door onafhankelijke experts. Intussen spaart hij kosten noch moeite om de zaak onder de aandacht te brengen. Behalve Van Steenbrugge en drie andere advocaten van zijn kantoor gingen de veehouders in zee met twee professoren, een pr-bureau en een grafisch designer voor hun website.

De Swaef focuste een groot deel van zijn 41-jarige carrière als dierenarts op embryotransfers tussen vee. Het netwerk dat hij zo uitbouwde, komt de vzw nu goed van pas: al zo’n 130 bedrijven sloten zich aan. “Maar ik vermoed dat dat er snel honderden zullen worden”, zegt Van Steenbrugge.

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) wil niet reageren op de demarche van de veehouders. Het is haar bedoeling het stikstofakkoord na de kerstvakantie te finaliseren. Cd&v en Open Vld dringen aan op aanpassingen, onder meer aan de omstreden lijst met rode landbouwbedrijven. Zolang er geen finaal akkoord is, heeft het weinig zin om “in het ijle” te praten, luidt het in Demirs omgeving.